Tết nhảy độc đáo của người Dao

Tết nhảy hay "Nhiang chằm Ðao" là nghi lễ cúng Bàn Vương thủy tổ của dân tộc Dao ở nhiều vùng trong cả nước như Phú Thọ , Hòa Bình , Lào Cai , Thanh Hóa hay Ba Vì ( Hà Nội ). Theo truyền thuyết , trong chuyến di cư vượt biển sang Việt Nam tìm đường sống của con cháu 12 họ Dao , sau nhiều tháng linh đinh trên biển mà chẳng tới bờ , bất thần đoàn thuyền gặp bão , tính mạng bị đe dọa.

Trong cơn nguy cấp , các họ Dao khấn cầu xin Bàn Vương và ông bà ông vải giúp rập vượt qua cơn hoạn nạn , vào đến đất liền an toàn hứa sẽ làm lễ tạ ơn. Lời cầu linh ứng , từ đó về sau , các họ người Dao , kể cả Dao đỏ , Dao tiền hay Dao quần chẹt đều tổ chức Tết nhảy để tạ ơn tổ tiên.

Không giống Tết của người Kinh , tùy vào điều kiện kinh tế của từng Nhà ở mà mỗi nhà người Dao mới làm Tết nhảy. Thường vài năm mới tổ chức một lần , nhưng không lâu quá 12 năm , vì như thế là bội ơn bội ơn với ông bà ông vải , thiên địa. Thời gian tổ chức ở mỗi nơi khác nhau , khi thì rằm hoặc 25 tháng chạp , khi chỉ trước Tết nguyên đán 2014 một hôm.

Tết nhảy chỉ làm ở “Nhà cái” ( con trưởng , trưởng tộc ) và là việc của mỗi Nhà ở , nhưng được cả bản chung tay góp sức từ nấu cỗ đến các nghi thức lễ lạt , nên coi như Tết chung của cả vùng. Người Dao không câu nệ chuyện ẩm thực trong Tết nhảy. Lễ cúng chỉ đơn giản gồm thịt và rượu để dâng lên ông bà ông vải , sau đó được mang ra thết đãi bà con.

Không cà kê dê ngỗng chén rượu , cũng không lai rai khách sáo , bữa cơm Tết mau chóng chấm dứt để nhường chỗ cho phần quan trọng và độc đáo nhất của tết nhất là nhảy múa tri ân. Khi tiếng trống , tò te , chuông đồng vang lên rộn rã là lúc Dưới chân của những người con trai Dao nhún nhảy say sưa theo điệu nhạc. Đầu tiên là các điệu múa đưa đường , bắc cầu để đón thần linh , ông bà ông vải về ăn Tết. Điệu chào ba má , ông bà ông vải thì nhảy múa một chân , đầu cúi , ngón tay trỏ giơ cao. Điệu mời tiên nương giáng trần được mô phỏng theo điệu cò bay , hai tay dang ngang vẫy vẫy nhịp nhàng...

Vào chính lễ , khởi đầu là điệu múa “tam nguyên an ham” do thầy múa và khoảng 10 thanh niên đàn ông trình diễn để mời thánh thần các binh tướng về dự. Tiếp đến điệu múa dao hay còn gọi là múa “ra binh vào tướng” với những âm thanh nhảy , quay , nhún , bật tung người rất nhanh , mạnh , hẳn , lướt đi trong tiếng trống , thanh la , chũm choẹ trầm hùng.

Rất nhiều điệu múa truyền thống theo Cùng một tư tưởng của từng vùng như múa phát nương , múa chạy cờ , múa kiếm , múa chuông , múa văn , múa võ… Đặc sắc nhất vẫn là múa bắt rùa. Rùa là một trong hai loài động vật được người Dao tôn thờ và kiêng không bao giờ ăn thịt , nên điệu múa bắt rùa dù nhịp nhảy và lời hát có khác nhau chút ít giữa các vùng nhưng vẫn mang nhiều ý nghĩa đối với người Dao.

Trước đèn thờ phụng Bàn Vương , thầy múa đi trước , theo sau là một tốp thanh niên độ vài chục người ăn mặc đẹp , gọn ghẽ tiếp theo sau nhau đảo quanh đèn cúng , biểu đạt các âm thanh tìm rùa , bắt rùa , trói rùa khiêng về nhà để dâng cúng Bàn Vương và Các ngài thánh thần tổ tiên.

Có nơi đàn ông đứng thành vòng tròn , hai người một quay mặt vào nhau để múa bắt rùa. Mỗi người cầm một đồ vật nào đó có khả năng tạo ra âm thanh theo mỗi điệu nhảy. Khi chân phải bước lên trước , chân trái khụy gối thấp hơn thì song song hai tay cầm nhạc khí gõ vào nhau.

Nhìn chung âm thanh của các điệu múa nhảy khá đơn giản , mang tính tượng hình cao nhưng diễn ra liên tục trong 3 tết nhất nên cần người khỏe mạnh tham dự. Ai mệt té ra , người khác vào thay thế , người ra ẩm thực rượu thịt no say rồi lại vào nhảy tiếp.

Cứ thế mỗi người nhảy múa hàng trăm lượt và âm thanh như uyển chuyển hơn trong men say rượu Tết , làm cho người xem có cảm giác mình đang được sống trong một thế giới giao hòa giữa quá vãng và hiện tại. Kết thúc Tết nhảy , tiếng tù và sẽ vang lên và tất thảy lại cùng ăn thịt uống rượu , chúc gia chủ một năm tốt lành.

Vy An.